Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΟΥΛΕΙΑ

Πηγή: Ντίνα Ιωακειμίδου – «Unfollow»

Η εμπορία των ανθρώπων είναι ένας σύγχρονος όρος, σχετίζεται όμως με ένα φαινόμενο που απαντάται από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας: τη δουλεία. Η διαφορά έγκειται στο ότι σήμερα, όπως εκτιμάται, υπάρχουν περισσότεροι σκλάβοι στον κόσμο από οποτεδήποτε στο παρελθόν…

Ο19χρονος Ρουμάνος, παιδί πολυμελούς οικογένειας από μια αγροτική περιοχή της χώρας, αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να αναζητήσει δουλειά στην Ελλάδα. Σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να εργαστεί στα πορτοκάλια, όπου υπάρχει ζήτηση για εργάτες γης. Στο γραφείο ταξιδιών που επισκέφτηκε ένας υπάλληλος τον πήρε παράμερα: «Γιατί να πας στα πορτοκάλια; Υπάρχουν καλύτερες ευκαιρίες. Ζητάνε εργάτες σε πτηνοτροφική μονάδα με μηνιαίες αποδοχές 500 ευρώ».

Ο 19χρονος ευλόγησε την καλή του τύχη, έβγαλε εισιτήριο και μάλιστα πήρε και δυο συμπατριώτες του μαζί. Η προσμονή όμως μιας καλύτερης τύχης μετατράπηκε σύντομα σε εφιάλτη στην πτηνοτροφική μονάδα της Πάτρας όπου τους μετέφεραν: υποχρεωτική δουλειά υπό την απειλή όπλων για 15 ώρες την ημέρα, πυροβολισμοί για εκφοβισμό, υποσιτισμός και διαμονή σε δωμάτια-τρώγλες, χωρίς θέρμανση βεβαίως, και παρέα με τα ποντίκια. «Θα παίξω ποδόσφαιρο με τα κεφάλια σας» είχε προειδοποιήσει το αφεντικό καταστέλλοντας εκ προοιμίου οποιοδήποτε υποψία αντίδρασης.

«Στο λόγο μου, εργάστηκα σκληρά. Ήθελα να αποκτήσω καλό όνομα για να βρίσκω δουλειά εδώ. Όμως στο δίμηνο δεν άντεξα τα βασανιστήρια» δήλωσε ο 19χρονος στους ανθρώπους που τους περιέθαλψαν στη συνέχεια. Ένα βράδυ το έσκασε με έναν ακόμη συμπατριώτη του μεγαλύτερο σε ηλικία. Δυο μέρες περιπλανήθηκαν στην Αθήνα αναζητώντας την πρεσβεία. Μια υπάλληλος σε ένα εκδοτήριο εισιτηρίων τούς λυπήθηκε. Έβγαλε τα εισιτήριά τους και τους παρέπεμψε στο νοσοκομείο, καθώς ο μεγαλύτερος σε ηλικία Ρουμάνος έδειχνε πολύ άρρωστος. Στο νοσοκομείο διαπιστώθηκε ότι ο ασθενής είχε υποστεί ρήξη της σκωληκοειδούς απόφυσης. Το έσκασαν φοβισμένοι. Την άλλη μέρα βρήκαν επιτέλους την πρεσβεία.

Στο χρηματοκιβώτιο του 51χρονου «θρήσκου» ιδιοκτήτη της μεγάλης πτηνοτροφικής μονάδας εντοπίστηκαν 1,6 εκατ. ευρώ. Μάλιστα ο επιχειρηματίας είχε συλληφθεί ξανά πριν από ένα περίπου χρόνο για το αδίκημα της εργασιακής εκμετάλλευσης αλλοδαπών κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Και αφέθηκε ελεύθερος. Γιατί όχι; Τον Ιούλιο του 2014 ο τσιφλικάς της Μανωλάδας αθωώθηκε από την ελληνική δικαιοσύνη για την υπόθεση της εμπορίας ανθρώπων στα φραουλοχώραφα. Γ ιατί να μη χαίρονται οι δουλέμποροι; Τα κέρδη είναι τεράστια και με τους λιγότερους δυνατούς κινδύνους.

Σύγχρονοι δούλοι

Η εμπορία των ανθρώπων (trafficking in human beings) είναι ένας σύγχρονος όρος, σχετίζεται όμως με ένα φαινόμενο που απαντάται από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας: τη δουλεία. Η διαφορά έγκειται στο ότι σήμερα, όπως εκτιμάται, υπάρχουν περισσότεροι σκλάβοι στον κόσμο από οποτεδήποτε στο παρελθόν. Υπολογίζεται ότι 27 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε κατάσταση δουλείας παγκοσμίως. Η εμπορία ανθρώπων καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση του οργανωμένου εγκλήματος στον πλανήτη, με κέρδη που σύμφωνα με ορισμένους φορείς αγγίζουν έως και τα 90 δισ. δολάρια ετησίως. Και αυτό καθώς, σε αντίθεση με τη διακίνηση παράνομων ουσιών ή όπλων, τα κέρδη από την εμπορία των ανθρώπων είναι σταθερά και έχουν μικρότερο ρίσκο.

Η εμπορία ανθρώπων περιλαμβάνει μια μεγάλη γκάμα τρόπων εκμετάλλευσης, μεταξύ των οποίων την καταναγκαστική εργασία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών και γυναικών, την παιδική πορνογραφία και επαιτεία. Ωστόσο η σύγχρονη δουλεία παρουσιάζει συγκριτικά με το παρελθόν ορισμένες χαρακτηριστικές διαφορές: «Οι δούλοι σήμερα είναι φθηνότεροι, η κατάσταση της δουλείας είθισται να έχει μικρότερη χρονική διάρκεια και τέλος είναι παγκοσμιοποιημένη». Το μόνο σίγουρο είναι ότι πρόκειται για ένα έγκλημα αθέατο, όπως μας επισημαίνει ο Ηρακλής Μοσκώφ, εθνικός εισηγητής για την εμπορία ανθρώπων.

«Μόνο ένα μικρό μέρος του προβλήματος είναι ορατό» σημείωνε κατά την παρουσίαση παλαιότερης έκθεσης για την εμπορία ανθρώπων ο εκτελεστικός διευθυντής του γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα ναρκωτικά και το έγκλημα Αντόνιο Μαρία Κόστα. «Πόσα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα εξαναγκάζονται να εργάζονται σκληρά στα σκλαβοπάζαρα, τα χωράφια, τα ορυχεία ή βρίσκονται παγιδευμένα στην οικιακή δουλεία; Ο αριθμός τους σίγουρα θα αυξηθεί, καθώς η οικονομική κρίση μεγαλώνει τον κύκλο των εν δυνάμει θυμάτων ενώ η ζήτηση φθηνών αγαθών και υπηρεσιών αυξάνεται συνεχώς».

Όπως επισήμανε επίσης η επικεφαλής του γραφείου του ΟΗΕ για τα ναρκωτικά και το έγκλημα Κριστίνα Κανγκασπούντα, παρουσιάζοντας την ενδιάμεση έκθεση της στρατηγικής της ΕΕ για την περίοδο 2012-2016 όσον αφορά την εμπορία ανθρώπων, τα στοιχεία δηλώνουν ότι το 70% των θυμάτων είναι γυναίκες, ενώ το 53% προορίζονται για σεξουαλική εκμετάλλευση. Σημείωσε δε ότι το παγκόσμιο ποσοστό της υποχρεωτικής εργασίας βαίνει αυξανόμενο και ότι καμία βελτίωση δεν καταγράφεται στην Ευρώπη. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Eurostat του 2013, το 80% των θυμάτων αφορά γυναίκες και το 20% άνδρες. Το 62% των θυμάτων προορίζονται για σεξουαλική εκμετάλλευση, το 25% για εργασιακή, ενώ μια σαφής πλειοψηφία της τάξης του 61% των θυμάτων προέρχεται από κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την παγκόσμια εκτίμηση για την αναγκαστική εργασία του ILO (Διεθνές Γραφείο Εργασίας) υπάρχουν 4,5 εκατ. θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, 14,2 εκατ. θύματα αναγκαστικής εργασίας, ενώ δεν υπάρχουν εκτιμήσεις για τα θύματα άλλης εκμετάλλευσης. Σε κάθε περίπτωση τα στατιστικά στοιχεία είναι περισσότερο ενδεικτικά καταγράφοντας τάσεις καθώς αδυνατούν να συλλεχθούν αυστηρά στατιστικά δεδομένα.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, όπως τονίζει ο κ. Μοσκώφ, ότι μόνο το 1-2% των θυμάτων διασώζονται. Η Ελλάδα είναι χώρα προορισμού αλλά και διέλευσης για τα θύματα της διακινούμενης εμπορίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ΜΚΟ, περίπου 20.000 γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων και 1.000 κοριτσιών ηλικίας 13-15 ετών, παραμένουν στην ελληνική βιομηχανία του σεξ. Η έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για το 2014 κατατάσσει τη χώρα μας ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων στην κατηγορία αξιολόγησης Tier 2, με την Tier 3 να χαρακτηρίζεται ως η χαμηλότερη κατάταξη ενώ τα στατιστικά στοιχεία της ελληνικής αστυνομίας για το 2013 κάνουν λόγο για 99 θύματα εμπορίας και 142 διακινητές.

Η αόρατη Όλγα

Η 18χρονη Ο. Ν. από το Χάσκοβο της Βουλγαρίας, μετά την εξαπάτηση και την καταναγκαστική εκπόρνευσή της για δύο χρόνια σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας, πουλήθηκε από τον Ρουμάνο προστάτη της για 4.500 ευρώ στον Έλληνα A. X. Για να ξεχρεώσει τον νέο προστάτη της, κρατήθηκε κλεισμένη για 14 μήνες σ’ ένα διαμέρισμα στην Αθήνα, όπου δεχόταν καθημερινά 10-15 πελάτες. Όταν «εξόφλησε» το χρέος της, μεταπωλήθηκε στον Γ. Π., ιδιοκτήτη, ενός μπαρ στην Πάτρα. Οι καταγγελίες της, μετά από τέσσερα χρόνια αναβολών, οδήγησαν τον μαστροπό και τους εμπλεκόμενους στο δικαστήριο, όπου αθωώθηκαν λόγω αμφιβολιών.

Η αόρατη, Όλγα, το θεατρικό έργο του Γ. Τσίρου, που στηρίχθηκε σε πραγματικές ιστορίες, επαναλαμβάνεται με μικρές παραλλαγές στην αφήγηση του Άρη Καρδασιλάρη από την Α21 campain, η οποία ασχολείται με τα θύματα trafficking και διατηρεί ξενώνα στη Θεσσαλονίκη για τις γυναίκες-θύματα, καθώς και την τηλεφωνική γραμμή βοήθειας 1109, που έχει δεχτεί χιλιάδες κλήσεις. Όλες οι ιστορίες περιλαμβάνουν τη στρατολόγηση με το δέλεαρ της καλής εργασίας, την υποδούλωση, τη μεταφορά στη χώρα προορισμού, την κακομεταχείριση, τη συστηματική και μεθοδολογικά μελετημένη βαρβαρότητα, τα βασανιστήρια, τους ομαδικούς και ατομικούς βιασμούς, τη δυνατότητα της μεταπώλησης και συνεχούς εκμετάλλευσης των διακινούμενων ατόμων, τη συνειδητή καταστροφή του ανθρώπινου μυαλού και το σπάσιμο κάθε αντίστασης.

«Οι μηχανισμοί άμυνας του θύματος ακολουθούν τα βασικά στάδια του μοντέλου της Κιούμπλερ Ρος, από τα οποία περνάει ο άνθρωπος για να αποδεχτεί το θάνατο: Την άρνηση, το θυμό, τη διαπραγμάτευση, την κατάθλιψη και τέλος την αποδοχή» μας εξηγεί ο Άρης Καρδασιλιάρης.

Τα θύματα προέρχονται από τις πλέον ευάλωτες ομάδες πληθυσμού με κοινό παρονομαστή την αφόρητη φτώχεια. Παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός, ρατσισμός και έμφυλες ανισότητες συνεργάζονται στενά στο πεδίο της εμπορίας του ανθρώπου. Παράλληλα οι ένοπλες συγκρούσεις, οι θρησκευτικές αναταραχές, η απουσία κράτους δικαίου, οι περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές, οι ελλιπείς νομοθετικοί κανόνες, η διαφθορά κρατικών λειτουργών και η κυβερνητική διαφθορά συγκροτούν το ιδανικό πεδίο για τη γιγάντωση του φαινομένου. Διαφθορά που εκδηλώνεται είτε ενεργητικά, ως συμμετοχή και κάλυψη, είτε παθητικά, με τη μορφή της αδιαφορίας και της πλημμελούς εκτέλεσης των καθηκόντων φορέων και υπηρεσιών. Εξάλλου η ευγένεια των μηχανισμών του κράτους έναντι των βιομηχανιών του θεάματος είναι χαρακτηριστική όταν το ίδιο τις νομιμοποιεί και ανεπαρκώς ή ουδόλως ελέγχει παρά τη γνωστή διασύνδεση και τροφοδότησή τους στην πλειονότητά τους από θύματα εμπορίας ανθρώπων.

Σε όλο το φάσμα της δράσης του trafficking λειτουργούν μεγάλες επιχειρήσεις και διεθνή δίκτυα που συγκροτούν μια εξαιρετικά οργανωμένη βιομηχανία με πολιτική υποστήριξη και τεράστια κέρδη τόσο στις χώρες προέλευσης όσο και στις χώρες διαμετακόμισης και προορισμού. «Η ζήτηση για σεξουαλική ή εργασιακή εκμετάλλευση υποβοηθείται από την ανοχή της κοινωνίας σε τέτοιες συμπεριφορές» αναφέρει η έκθεση της Ελληνικής Αστυνομίας για το οργανωμένο έγκλημα του 2012. Η κυρίαρχη αιτία κατά τον κ. Μοσκώφ είναι η ζήτηση. Γιατί, όπως επισημαίνει, η αλυσίδα τροφοδοτείται από τον διακινητή, το θύμα και τον πελάτη.

Το 80% της πορνείας συνδέεται με το trafficking, προσθέτει ο Εθνικός Εισηγητής. «Η μετατροπή του ανθρώπου σε εμπόρευμα, τον εκθέτει στους νόμους της αγοράς εργασίας, οι οποίοι εφαρμόζονται με ιδιαίτερη σκληρότητα και περικλείουν τρεις παράγοντες: την προσφορά, τη ζήτηση και το κοινωνικό πλαίσιο σχέσεων. Το δίπολο αφέντη-δούλου, που χαρακτηρίζει όλες τις σχέσεις δουλεμπορίου/δουλείας, ενισχύεται με τη φιγούρα του πελάτη, ο οποίος αναδεικνύεται σε κύριο πρωταγωνιστή, καθώς ως καταναλωτής υπηρεσιών και προϊόντων θέτει τη σχέση εκμετάλλευσης σε κίνηση».

Και μπορεί μεν η καταναγκαστική πορνεία να μη νομιμοποιείται, συντελείται ωστόσο η κοινωνική νομιμοποίηση των πρακτικών της στο επίπεδο της καθημερινής ζωής. Τα δυο κυρίαρχα μοντέλα στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά την πορνεία διακρίνονται στο σκανδιναβικό, το οποίο ουσιαστικά απαγορεύει την κατανάλωση των συγκεκριμένων υπηρεσιών, και στο γερμανοολλανδικό, που τις νομιμοποιεί παρέχοντας κοινωνική ασφάλιση και δικαιώματα. Και κάπως έτσι κρύβουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Τι και αν έχει αποδειχθεί από μελέτες και έρευνες η επιτυχία του σκανδιναβικού μοντέλου; Τι κι αν έχει αποδειχθεί ότι η αντιμετώπιση της πορνείας ως παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών βοηθά στην απομάκρυνση των γυναικών από την πορνεία; Το 1-2% του ΑΕΠ της Ολλανδίας προέρχεται από την πορνεία.

Ένας στους 100.000 διακινητές καταδικάζεται

Τριάντα τρία συνολικά άτομα βρέθηκαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου για την υπόθεση μαστροπείας και σωματεμπορίας στην Κάρπαθο με κεντρικό πρόσωπο μια 15χρoνη Ουγγαρέζα, θύμα εμπορίας. Οι 25 εκ των κατηγορουμένων ήταν κάτοικοι της Καρπάθου που συνευρέθησαν ερωτικά με την ανήλικη. Το δικαστήριο αθώωσε τους πελάτες.

Η οδηγία 2011/36/ΕΕ για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων εντάχθηκε με καθυστέρηση στην ελληνική νομοθεσία τον Απρίλιο του 2013, ενώ ο νόμος 4198/13 προβλέπει αυστηρές ποινές καθώς και την προστασία των θυμάτων, ψυχολογική στήριξη και τη δυνατότητα μαγνητοσκόπησης της κατάθεσής τους, τη χορήγηση αποζημίωσης στα θύματα, την άρση του απορρήτου για τους δια-κινητές, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στα Νομικά Πρόσωπα που λειτουργούν ως πλυντήρια για το ξέπλυμα του χρήματος.

Στην υπόθεση της Μανωλάδας κατά τη διεξαγωγή του ανακριτικού έργου τίποτα δεν τηρήθηκε: Ούτε η προστασία μαρτύρων, καθώς οι μάρτυρες δέχτηκαν αλλεπάλληλες τραμπούκικες επιθέσεις· ως θύματα της επίθεσης χαρακτηρίστηκαν μόνο οι 35 μετανάστες που τραυματίστηκαν και όχι οι υπόλοιποι 150 που δέχτηκαν τις σφαίρες και από τύχη γλίτωσαν· ούτε ψυχολογική συνδρομή παρασχέθηκε στα θύματα, ενώ διερμηνέας για τις καταθέσεις των μαρτύρων ορίστηκε άτομο το οποίο προτάθηκε ως μάρτυρας υπεράσπισης των κατηγορουμένων.

«Ανακριτικές, αστυνομικές, δικαστικές αρχές δεν έπραξαν τα στοιχειώδη για την απονομή της δικαιοσύνης» τονίζει ο Βασίλης Κερασιώτης, δικηγόρος των θυμάτων εκ μέρους του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες. Απαιτήθηκε δε η παρέμβαση του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ιωάννη Τέντε (κατόπιν προτροπής του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Α. Ρουπακιώτη) προκειμένου να χαρακτηριστούν οι τραυματισθέντες θύματα εμπορίας ανθρώπων και να μην απελαθούν. Η τελική πράξη του δράματος γράφτηκε στις 30 Ιουλίου του 2014 με την αθώωση των κατηγορουμένων.

* Όπως έχει αποδειχθεί, μόλις ο ένας στους 100.000 διακινητές καταδικάζεται. Και αυτό καθώς, αν και εφόσον καταδικαστούν πρωτόδικα, στη συνέχεια, στα χρόνια που μεσολαβούν ως την εκδίκαση στο δεύτερο βαθμό, αρχίζει η διαδικασία των απειλών για τη ζωή του θύματος ή και της οικογένειάς του με αποτέλεσμα να αποσύρονται οι καταθέσεις. Η μαγνητοσκόπηση της αρχικής κατάθεσης, που ούτως ή άλλως προβλέπεται από το νόμο, θα έπρεπε να εφαρμόζεται απαρέγκλιτα.

 Τα θύματα της εμπορίας είναι αποδεκατισμένα ψυχολογικά βιώνοντας μετατραυματικό στρες, ενώ τις υποθέσεις των εμπόρων αναλαμβάνουν μεγαλοδικηγόροι.

Το οργανωμένο έγκλημα πλουτίζει, δυναμώνει και καλύπτεται πίσω από επενδύσεις και ξέπλυμα μαύρου χρήματος.

Όπως η γνωστή αλυσίδα φούρνων, ιδιοκτησίας του αποκαλούμενου «βασιλιά του στριπτίζ», που εν μέσω κρίσης άρχισε να ανοίγει το ένα κατάστημα μετά το άλλο «επενδύοντας μεγάλα χρηματικά ποσά και προσφέροντας ψωμί σε πολλούς εργαζόμενους» όπως καταγράφηκε σε ρεπορτάζ Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Για την αντιγραφή

Δημήτρης Τουμαράς